Hoe doe ik literatuur- en ander bronnenonderzoek?

In een eerder artikel kon je al lezen wat het nut van literatuur- en bronnenonderzoek is. In dit artikel gaan we in op hoe je het literatuur- en bronnenonderzoek kunt uitvoeren. We geven je tips over hoe je kunt beginnen met het vinden en selecteren van relevante bronnen voor je literatuur- en bronnenonderzoek en geven antwoord op vragen zoals: 

• Waar begin ik met het zoeken van bronnen?
• Hoe vind ik relevante bronnen?
• Hoe zorg ik dat ik niet verdwaald raak in de bergen van (online) bronnen?

Waar begin ik met het zoeken en lezen van bronnen?

Wanneer je begint met het doen van je literatuur- en bronnenonderzoek is het belangrijk om dit op een gestructureerde manier aan te pakken. Dit doe je door van tevoren te bepalen waarnaar je wilt zoeken. Door voor jezelf zoektermen en jaartallen en gecombineerde kun je van tevoren afbakenen naar welke bronnen je wilt zoeken. 

Tip: Definieer je zoektermen

Je literatuur- en bronnenonderzoek begint bij het verduidelijken van je onderzoeksvraag. Waar ben je eigenlijk naar op zoek? Wat wil je precies weten? Verduidelijk je probleemstelling door bepaalde sleutelwoorden te identificeren. Op deze manier kun je gerichter zoeken naar relevante bronnen voor de vraag die je wilt gaan beantwoorden. 

Stel: je wilt onderzoek doen naar het effect van armoede op huiselijk geweld in derdewereldlanden.

Algemeen:

Wat is het effect van armoede op huiselijk geweld in derdewereldlanden? 

Context gerelateerd: 

Wat is de impact van lage inkomens op huiselijk geweld in Zuidoost-Azië in de eenentwintigste eeuw? 

Gedetailleerd: 

Wat is de impact van mannenwerkeloosheid op huiselijk geweld tegen vrouwen in Papoea-Nieuw-Guinea na het jaar 2010?

Met alle drie de bovenstaande sleutelbegrippen zul je veel bronnen vinden.  Echter, deze bronnen zullen niet perse gericht zijn op het onderwerp dat je wilt onderzoeken. Om relevantie bronnen te vinden Is het daarom noodzakelijk om je probleemstelling te verduidelijken; en zo specifiek te maken dat je de voor jouw onderzoek relevantste sleutelwoorden kunt formuleren.  

Gebruik dus je onderzoeksvraag om de meest effectieve zoekwoorden te bepalen. Je woordkeuze bepaalt namelijk voor een groot deel of je nuttige bronnen zult vinden. Jargon uit het vakgebied helpt je om de meest effectieve woorden voor je zoekopdracht te identificeren.

Vergeet hierbij niet om verschillende synoniemen, generalisaties (voor context: ‘Zuidoost-Azië’) of specificaties (voor details: ‘Papoea-Nieuw-Guinea’) te proberen. Deze terminologie kun je bijvoorbeeld vinden door te kijken bij de ‘trefwoorden’, die vaak onder de samenvatting (abstract) staan. 

Tip: Zoek op jaartallen

Maak bij je literatuur- en bronnenonderzoek gebruik van jaartallen. Zeker als je al weet dat er in een bepaald jaar een belangrijke gebeurtenis heeft plaatsgevonden die betrekking heeft op jouw onderzoeksvraag, is het nuttig om in je zoektermen/opties specifiek bronnen vóór en/of ná dit jaartal te selecteren.

Om bij het voorbeeld te blijven: wellicht is er in 2010 een wet aangenomen om huiselijk geweld strenger te kunnen bestraffen, of is mannenwerkloosheid met twintig procent gestegen in dat jaar. Als je meer te weten wilt komen over of dit van invloed is geweest op jouw onderzoeksvraag, dan doe je er goed aan daar je zoektermen of -instellingen op aan te passen. 

Tip: Combineer zoekwoorden

Zodra je de juiste zoektermen geïdentificeerd hebt, kun je deze combineren om nog gerichter te zoeken. Het kan even duren voordat je een combinatie hebt gevonden die nuttige artikelen oplevert. Probeer daarom verschillende combinaties. 

Tip: Zorg dat zoekwoorden juist zijn gespeld

Het klinkt misschien wat flauw, maar controleer of jouw zoektermen goed geschreven zijn. Denk vooral aan namen van plaatsen, organisaties (afkortingen) of personen die in verschillende talen nét anders worden geschreven.  

Voorbeeld:  

• Gorbatsjov, Gorbachev, Gorbachov, Gorbachow 
• NATO, NAVO, OTAN 
• Keulen, Cologne, Köln 
• Wereldhandelsorganisatie (WHO), World Trade Organization (WTO) 
• Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) , World Health Organization (WHO) 

NB: Bedenk ook dat Britse en Amerikaanse spelling nogal eens verschilt, waardoor je artikelen mis zou kunnen lopen: organization, organisation, labour, labor etc. 

Hoe vind ik snel relevante bronnen?

Wanneer je begint of bezig bent met je literatuur- en bronnenonderzoek wil je dit natuurlijk zo efficiënt mogelijk doen. Er zijn zeker een aantal manieren om gemakkelijk aan bronnen te komen. We zetten ze hieronder voor je op een rijtje: 

Tip: Je professor/begeleider is je beste bron! 

Vraag je begeleider om (basis)literatuur in jouw onderzoeksveld. Ondanks dat hij of zij wellicht niet een expert is op jouw scriptieonderwerp, weet hij/zij vaak wel wat de standaardwerken binnen je onderzoeksveld zijn. Als je al weet wat voor methodiek je wil gebruiken (bijv. een exploratieve case study), kun je ook vragen naar literatuur waarin een vergelijkbare onderzoeksmethode wordt gebruikt om inspiratie op te doen.  

Tip: Kijk bij de referenties van artikelen die je al gebruikt

Om snel het wetenschappelijke debat te vinden over je onderwerp is het raadzaam om bij te kijken bij de referentielijst van bronnen die je al gevonden hebt. Wanneer je een goede bron over jouw onderwerp hebt gevonden is het goed om te kijken bij de status quaestionis (EN: literature review). Online staan er bij het doorklikken naar het artikel vaak ook suggesties of ‘gerelateerde artikelen’. Daar vind je al gauw andere relevante werken.  

Tip: Zoek naar standaardwerken

Als je tijdens het zoeken naar bronnen een bepaald boek, artikel, of journal vaak terug ziet komen (bijv. in bronnenlijst van andere auteurs) kun je ervan uitgaan dat dit een standaardwerk binnen het onderzoeksveld betreft. Omdat je in je scriptie moet laten zien dat je op de hoogte bent van het wetenschappelijke debat is het raadzaam extra aandacht te besteden aan zulke bronnen. 

Tip: Identificeer de deskundigen

Wanneer je een goede bron hebt gevonden over jouw onderwerp of onderzoeksveld is het slim om te kijken of de auteur of onderzoeksinstelling nog meer gepubliceerd heeft. Vaak blijkt dat een auteur meer dan eens over een bepaald onderwerp heeft geschreven. Daarnaast vind je op deze manier wellicht recent(er) gepubliceerd onderzoek, of ontdek je dat conclusies (of onderzoeksmethoden) van deze deskundigen door de jaren heen veranderd zijn. Bovendien geeft het citeren van gerenommeerde/herkenbare namen je eigen scriptie meer geloofwaardigheid. 

Tip: Bezoek de bibliotheek van je instelling en kijk hier in de metasearch of de catalogus

Iedere opleidingsinstantie heeft een eigen bibliotheek en vaak kun je hier ook online boeken inzien en artikelen. Maak hier zeker gebruik van. Als je opleiding een metasearch aanbiedt heb je een Google Scholar plus variant te pakken, je kunt dan via één selectie van zoekwoorden snel alle resultaten inzien, hoofdstukken downloaden, bronnen conform APA citeren etc. Heel handig dus.

Wat tips bij het gebruiken van een databank:

• Maak je zoekopdracht zo scherp mogelijk door trefwoorden of woordgroepen op te stellen om naar aanvullende informatie te zoeken. Op deze manier krijg je al goed inzicht of er voldoende literatuur te vinden is over je onderwerp.
• Ontwikkel een zoekstrategie door trefwoorden of zinnen te gebruiken en kijk ook naar gerelateerde begrippen, alternatieve spelling, synoniemen en acroniemen. Vervolgens kun je de zoekopdracht (aan de hand van de hits) verbreden, beperken of juist wijzigen.
• Bepaal je zoeklimiet. Bijvoorbeeld: gebruik alleen Engelse taal of artikelen van een bepaald type, periode of categorie, van één bepaald land.
• Met de metasearch engine op de bibliotheekwebsite kun je zoeken gelijktijdig in meerdere databases. Zoekresultaten kunnen heel divers zijn: (academische) artikelen, E-books, marktrapporten, vakpublicaties etc.

Tip: Gebruik ook openbare databases

De inhoud en reikwijdte van databases verschillen. Zoek daarom in verschillende databases om er zeker van te zijn dat je geen belangrijke documenten over je onderwerpt mist. Gebruik dus naast de (online) bibliotheek van je onderwijsinstelling bijvoorbeeld ook Google Scholar of de database van de Koninklijke Bibliotheek.  

Tip: Kijk naar hoe vaak (en wanneer) artikelen / auteurs geciteerd zijn

Dit geeft een indicatie over hoe belangrijk of invloedrijk ze zijn, of zijn geweest. In Google Scholar bijvoorbeeld kun je dit zien door te klikken op ‘geciteerd door’. 

Tip: Gebruik je talenkennis!

Er is een schat aan informatie te vinden in andere talen. Zoek daarom niet alleen in het Nederlands; gebruik ook Engelse zoektermen en bronnen. Ken je daarnaast nog meer talen? Zoek ook eens in het Duits, Frans of andere taal die je begrijpt. Door bronnen uit verschillende talen te gebruiken krijg je niet alleen een beter beeld van het (wereldwijde) wetenschappelijke debat, ook kun je je beoordelaar(s) imponeren! 

Tip: Verspil geen tijd: Lees de samenvatting (abstract) en conclusie

Om te bepalen of een artikel wél of niet relevant is voor jouw onderzoek moet je verder kijken dan de titel alleen. Titels kunnen erg misleidend zijn. Je doet er goed aan om eerst de samenvatting (abstract) en/of conclusie te lezen om te bepalen of het het waard is de bron in zijn geheel te lezen. Ga dus niet eerst de hele bron lezen; je verspilt daarmee potentieel kostbare tijd. 

Tip: Verspil geen tijd: Zoek op trefwoorden

Wanneer je een mogelijk bruikbare bron hebt gevonden is het raadzaam om, in het geval van een online bron, de zoekfunctie te gebruiken om op voor jou relevante kernwoorden te scannen. Je kunt ook de index of trefwoordenlijst gebruiken.

Laten zien dát en wát je hebt gelezen 

Veel studenten vinden het frustrerend dat ze veel gelezen hebben over een onderwerp, maar dat niet alle bronnen direct van belang zijn voor de tekst van hun eigen onderzoek. Wanneer een bron niet direct verband houdt met de concrete tekst van je scriptie, kun je hem namelijk niet citeren. 

Om toch aan je begeleider, beoordelaar en jezelf(!)te laten zien dat je je goed ingelezen hebt in het onderwerp, kun je ervoor kiezen om naast je bronnenlijst met ‘geciteerde bronnen’ (sources cited) ook een lijst met ‘referenties’ (references) toe te voegen. Deze ‘referenties’ heb je gebruikt voor het ontwikkelen van algemene basiskennis over het onderwerp, maar zijn niet dermate van belang voor je onderzoek dat je ze hebt kunnen citeren in de tekst. Dit kunnen bijvoorbeeld standaardwerken zijn.  

Zorg er wel voor dat de referenties die je opgeeft écht verband houden met je onderwerp. Maak geen eindeloze lijst, maar kies zorgvuldig. Check ook met je eigen onderwijsinstelling of begeleider over de richtlijnen die zij hanteren voor ‘referenties’ en ‘geciteerde bronnen’!

Ondersteuning nodig bij je literatuur- en bronnenonderzoek?

Vraag direct een gratis adviesgesprek aan en hoor hoe we je kunnen helpen.

Lees ook onze andere artikelen over literatuur- en bronnenonderzoek:

Hoe zorg ik dat ik niet verdwaald raak in de bergen van (online) bronnen?

Tips bij het opstellen van je conceptueel model