Wat is het nut en doel van literatuuronderzoek?

Het scheelt je een hoop verwarring en frustratie door onderscheid te maken tussen ‘het zoeken naar literatuur’, en ‘het doen van literatuuronderzoek’. Dit is niet hetzelfde. Het zoeken naar literatuur gaat over het vinden van relevante bronnen.

Waarom literatuuronderzoek?

Een literatuuronderzoek is een systematische, grondige zoektocht naar alle soorten literatuur (bijvoorbeeld boeken, peer-reviewed artikelen, enz.) binnen een bepaald onderwerp. Grondig literatuuronderzoek geeft je een houvast voor de rest van je scriptie. Het uitvoeren van literatuuronderzoek dient namelijk enkele belangrijke doelen binnen je thesis.

Doel 1: kennis verzamelen over je onderwerp

Ten eerste, je doet literatuuronderzoek om kennis te verzamelen over je onderzoeksonderwerp. Door het zoeken en lezen van wetenschappelijke literatuur binnen je onderzoeksveld weet je al snel wat voor kennis men al heeft van het onderwerp. Dit levert belangrijke, verifieerbare input voor je onderzoek op.

Omdat je de huidige kennis over je onderwerp zo goed mogelijk wil gebruiken voor je eigen onderzoek is het belangrijk om de literatuur over je onderwerp volledig te begrijpen. Waak ervoor dat je niet alleen één deel van de bestaande kennis gebruikt.

Doel 2: kennis verzamelen over het wetenschappelijke debat over je onderwerp

Wetenschappers kijken niet zelden compleet anders tegen eenzelfde vraagstuk aan. Door het doen van literatuuronderzoek kom je er dus achter wat voor soort onderzoek er al gedaan is naar jouw onderwerp. Wellicht zijn er verschillende facties wetenschappers binnen jouw onderzoeksthema. Dit kan interessante inzichten opleveren. Door de onderbouwing van hun standpunten te lezen en begrijpen kun je zelf een beter afgewogen oordeel vellen en conclusies trekken.

Neem een voorbeeld van het onderzoeksthema ‘armoede onder ouderen’. Hoewel je dit als één thema zou kunnen zien, kunnen wetenschappers vanuit verschillende perspectieven naar ouderenarmoede kijken. Sommigen zullen beargumenteren dat armoede onder ouderen veroorzaakt wordt door problemen binnen ons pensioenstelsel – een politiek-bestuurlijk perspectief.

Anderen zullen dit tegenspreken door te zeggen dat dit misschien wel een kleine rol speelt, maar dat het vooral ligt aan de Nederlandse cultuur, waarin kinderen beperkt voor hun bejaarde ouders willen zorgen. Weer een andere wetenschappelijke factie zou kunnen zeggen dat het niet aan de cultuur van de Nederlandse kinderen ligt, maar aan de instelling van ouderen (die voor zichzelf willen zorgen, en hun kinderen niet te hulp willen vragen). Een hele andere kijk op ‘armoede onder ouderen’ hebben de wetenschappers die deze vragen benaderen door te kijken naar geografisch verschillen binnen Nederland. Is er een verschil tussen ouderenarmoede in de Zuid-Holland en Groningen? Waardoor komt dit?

Wees je bewust van de verschillende perspectieven en argumenten binnen één onderzoeksgebied of -vraag. Probeer ook te kijken welke perspectieven relevant zijn voor jouw eigen scriptie, maar vergeet de andere perspectieven in het debat ook niet!  Zo maak je bovendien je eigen argumentatie sterker.

Doel 3: het maken van een literatuuroverzicht

Laat dus zien de je op de hoogte bent van het gehele wetenschappelijke debat over jouw onderwerp. Dit doe je door veel te lezen; en daarna samen te vatten in een zogenaamd literatuuroverzicht. Een literatuuroverzicht, of literature review, is dus zowel een gestructureerde samenvatting als een verklaring van de volledige en huidige kennis (of verschillende standpunten) over een beperkt onderwerp.

Sommige studenten hebben moeite met het selecteren van literatuur voor hun literatuuroverzicht. Het resultaat is dan vaak dat ze een enorm lange, onsamenhangende samenvatting schrijven. ‘A zegt A’, ‘B zegt B’ etc. Wees je ervan bewust dat een literatuuroverzicht niet slechts een simpele opsomming is van alle kennis over een onderwerp. Je geeft aan dat je buiten de brede kennis over het onderwerp, ook op de hoogte bent van de nuances; en de verschillende invalshoeken vanuit waar het onderwerp benadert wordt.

Zorg ervoor dat je hierbij wel alleen aspecten meeneemt die toegespitst zijn op jouw onderzoeksvraag. Het is daarom raadzaam om hierbij thematisch (bijv. maatschappelijke, geschiedkundige, culturele, geografische factoren), stromingsgericht (bijv. realisme, idealisme) of methodisch (voorkeur voor methodiek, verschil in definities) te werk te gaan. Dit laat zien dat je dieper en op een gestructureerde manier over het onderwerp hebt nagedacht en verbanden hebt gelegd.

Een aantal voorbeelden….

Voorbeeld 1: 

Je wilt onderzoek doen naar welke maatschappelijke factor het meest van invloed is op stijgende ouderenarmoede in Nederland. Je kunt in je literatuuronderzoek thematisch te werk gaan door hem op te delen in bijv.:

–        Cultuur

A stelt: ouderenarmoede ligt voornamelijk aan de cultuur van kinderen;

B stelt: het ligt vooral aan het verlangen van ouderen om niet om financiële hulp te vragen;

C stelt: het ligt aan allebei

Bovendien stellen andere onderzoekers dat…

–        Politiek-bestuurlijk

A stelt: ouderenarmoede komt vooral door het gebrek aan politieke wil om hen te helpen;

B stelt: het ligt aan het gebrek aan kennis onder ouderen over online overheidshulp;

C stelt: het ligt niet aan politiek-bestuurlijke aspecten, maar aan cultuuraspecten[/vc_column_text][/vc_column_inner][vc_column_inner width=”1/2″][vc_column_text]

Voorbeeld 2:  

Je wilt bijvoorbeeld onderzoek doen naar welke culturele factoren het meest van invloed zijn op stijgende ouderenarmoede in Nederland. Je kunt micro-thematisch te werk gaan:

–        Cultuur

o   Band ouders kinderen:

A stelt: ouderenarmoede ligt aan de individualistische cultuur van kinderen;

B stelt: het ligt aan het verlangen van ouderen om hoe dan ook financieel onafhankelijk van hun kinderen te zijn

C stelt: het ligt aan allebei

o   Culturele taboes

A stelt: ouderenarmoede komt door het taboe op geld;

B stelt: het ligt aan het maatschappelijke taboe om afhankelijk te zijn

Hoe je je literatuuronderzoek precies indeelt ligt uiteraard aan de onderzoeksvraag die je kiest. Daarnaast gaat het niet alleen om wat het wetenschappelijke debat is, maar ook hoe jouw onderzoek past binnen het debat. Aan welke kant van het debat staat jouw onderzoek, je methoden of argumentatie? Bekritiseer je één kant, of bekritiseer je alle argumenten; en ga jij iets radicaal anders doen?

In je literatuuronderzoek leg je daarom ook altijd uit waarom je voor bepaalde invalshoek kiest.

Doel 4: Het vinden van ‘het gat’ in het wetenschappelijke debat

Wanneer je weet wat er al wél over je onderwerp geschreven is, krijg je ook een idee over wat er nog niet over geschreven is. Het vinden van het ‘gat’, ontbrekende kennis, of niet eerder gebruikte methode voor je onderzoeksonderwerp is één van de hoofddoelen van het doen van literatuuronderzoek. Het is uiteindelijk aan jou om deze onderbelichte kant van je onderwerp in de schijnwerper te zetten!

Terwijl je je inleest over je onderwerp komen er vast en zeker een aantal vragen of stellingen in je op. Schrijf deze voor jezelf op. Dit helpt je bij het toespitsen van je onderzoeksvraag.

• ‘Waarom is dit zo?’
• ‘Is hier ook al in Nederland naar gekeken?’
• ‘ Zou het niet beter zijn om het onderwerp vanuit deze invalshoek te bekijken?’
• ‘Deze twee wetenschappelijke stromingen hebben eigenlijk wel meer overeenstemming dan op het eerste gezicht lijkt.’
• ‘Mijn casus zou wel eens een tegenvoorbeeld kunnen zijn die deze theorie ontkracht.’

Resumé: Literatuuronderzoek en je onderzoeksvraag

Het doen van literatuuronderzoek kan je helpen bij het vormen, toespitsen of veranderen van je hoofdvraag. Wees vooral niet bang om tijdens of na het lezen van het wetenschappelijke debat over je onderwerp, je onderzoeksvraag (hoofd- en deelvragen) aan te passen, of verder toe te spitsen.

Sterker nog: dit is juist de bedoeling van je literatuuronderzoek!

De wetenschappelijke literatuur geeft als het ware de kaders aan van waar al onderzoek naar gedaan is, maar ook welke vragen nog niet behandeld zijn. Veel artikelen geven namelijk aan (bijv. in de conclusie) waar nog meer onderzoek naar nodig is. Doe hier je voordeel mee.

Conclusie

Het doel van je literatuuronderzoek is dus dat je het voor jezelf en je lezers op een gestructureerde wijze helder maakt wat er al over je onderwerp geschreven is, én ook wat nog niet. In je literatuuronderzoek leid je je lezers dus als het ware door de huidige kennis over het onderwerp, de huidige onderzoeksinvallen en welke aspecten volgens jou onderbelicht zijn gebleven. Daarna kun je aan de slag met het beantwoorden van je hoofdvraag, die logischerwijs bijdraagt aan het wetenschappelijke debat (of gebrek daaraan).

Direct hulp bij je literatuuronderzoek?

Literatuur en bronnenonderzoek is en blijft een essentieel onderdeel van iedere scriptie; het zorgt er immers o.a. voor dat je jouw onderwerp goed kunt afbakenen. Wil je meer tips over literatuur- en bronnenonderzoek? Lees dan ook de volgende artikelen:

Hoe doe ik literatuur- en ander bronnenonderzoek?

Hoe zorg ik dat ik niet verdwaald raak in de bergen van (online) bronnen?

Tips bij het opstellen van je conceptueel model

Wil je direct hulp van één van onze scriptiebegeleiders? Plan dan hieronder direct jouw gratis adviesgesprek in!