Reflecteren op je scriptieproces

Reflecteren helpt je om dieper na te denken over wat je doet, en waarom je bepaalde keuzes hebt gemaakt. Als je reflecteert, kijk je vanuit verschillende hoeken naar jezelf en naar je werk. Dit is belangrijk omdat het je helpt om beter te begrijpen wat je nu al heel goed kan en wat je verbeter- of leerpunten zijn. Ook helpt reflecteren om uit te zoomen en te kijken of je de keuzes die je nu hebt gemaakt de volgende keer weer zou maken. Reflectie is bijna altijd een onderdeel van het scriptieproces en daarom nemen we je graag mee in het belang van reflecteren en geven we je handvatten voor het schrijven van een goede reflectie.

Waarom is een reflectie zo een belangrijk onderdeel van je scriptie?

In een reflectie is het de bedoeling om bewust na te denken over je handelen met betrekking tot jezelf en je afstudeeronderzoek. Het is een kritische noot van jezelf op je voorgenomen en gerealiseerde onderzoek (de voor en na situatie). Het doel hiervan is om na te gaan wat je leerpunten zijn om beter te kunnen handelen in een toekomstige, soortgelijk situatie. Reflecteren op je scriptieproces is zeer waardevol en levert je vaak de volgende voordelen op:

• Het stelt je in staat om bewust na te denken over je eigen leerproces en persoonlijke ontwikkeling tijdens het schrijven van je scriptie. Het helpt je ook te begrijpen hoe je bent gegroeid als onderzoeker, schrijver en denker gedurende dit proces.
• Je leert van fouten en successen. Je kunt met behulp van reflectie zowel de fouten als de successen identificeren gedurende je onderzoek en schrijven van je scriptie. Door te begrijpen wat er wel en niet werkte, kun je je aanpak verbeteren en effectiever worden.
• Reflectie helpt je om bewust na te denken over de beslissingen die je hebt genomen tijdens je onderzoek en schrijven. Denk aan keuzes met betrekking tot je methodologie, je literatuurselectie en je opbouw/structuur.
• Door te reflecteren op je scriptieproces kun je je academische vaardigheden, zoals bijvoorbeeld  kritisch denken, analytisch vermogen, onderzoeksvaardigheden en schrijfvaardigheid, verbeteren.
• Reflectie helpt je om de literatuur die je hebt bestudeerd beter te begrijpen, doorgronden en te integreren in je scriptie. Je kunt verbanden leggen tussen verschillende bronnen en theoretische kaders en daarmee hoofd- en bijzaken scheiden.
• Door te reflecteren kun je ook nadenken over je planningsvaardigheden en in hoeverre je effectief hebt gewerkt. Dit inzicht kan leiden tot een betere planning en organisatie van toekomstige projecten.
• Het proces van reflectie kan je zelfvertrouwen vergroten, omdat je bewust wordt van je prestaties en groei.

Kortom, reflectie is een krachtig hulpmiddel dat je helpt om meer te halen uit je scriptieproces. Het helpt je niet alleen om een betere scriptie te schrijven, maar ook om een betere onderzoeker te worden, hoofd- en bijzaken te scheiden en effectiever te zijn bij toekomstige projecten.

Tip: Check in alle gevallen altijd de eisen van je opleiding en wat zij terug willen lezen in de reflectie. Sommige opleidingen willen de reflectie als apart onderdeel opgenomen zien in de scriptie. Dit hoofdstuk kan dan aan het einde van de scriptie worden geplaatst. Het kan ook zijn dat je opleiding vraagt om een reflectieverslag. Dit reflectieverslag wordt dan ingediend als een afzonderlijk document samen met je scriptie.

Op welke onderdelen reflecteer je in je reflectie?

Een reflectie omvat doorgaans een kritische beschouwing van je eigen ervaringen, prestaties, beslissingen en leerproces. Je kunt reflecteren op de volgende onderdelen:

Reflectie op het literatuuronderzoek

Hiervoor kun je de volgende vragen stellen:

• In hoeverre is de gebruikte literatuur en theorie bruikbaar geweest voor je onderzoek? Welke inzichten waren het meest bruikbaar?
• Gaf het theoretisch kader of literature review je voldoende handvatten om je onderzoek uit te voeren?
• Kon je de theorie en bronnen gebruiken om de kernbegrippen uit de probleemanalyse, probleemstelling, onderzoeksvraag en onderliggende deelvragen te definiëren en te onderzoeken?
• Had je voldoende literatuur en bronnen verzameld of had je meer literatuuronderzoek moeten uitvoeren?

Reflectie op de onderzoeksmethodologie

Hiervoor kun je de volgende vragen stellen:

• Heb je de juiste onderzoeksmethoden en dataverzamelingsmethoden gebruikt om een antwoord te vinden op je probleemstelling en de onderliggende deelvragen? Was een alternatieve methode misschien beter geweest en waarom dan?
• Hoe benaderde je de doelgroep, heb je deze kunnen bereiken en leverde dat ook de vooraf bepaalde respons op? Werkte de doelgroep mee?
• Tegen welke problemen ben je aangelopen bij het uitvoeren van je onderzoek? Heb je rekening gehouden met een mogelijk alternatief scenario?
• Wat had je meer of minder kunnen doen om de betrouwbaarheid van je onderzoek te vergroten?

Reflectie op de onderzoeksuitkomsten

Hiervoor kun je de volgende vragen stellen:

• Bieden jouw resultaten voldoende inzicht om met relevante aanbevelingen te komen?
• In hoeverre voldoen de resultaten aan wat je had verwacht? Vind je dat de resultaten verrassend zijn of was het een open deur?
• Heb je ook consequent gebruikgemaakt van de geselecteerde theorie en de benoemde onderzoeksmethoden?

Reflectie op het proces

Hiervoor kun je de volgende vragen stellen:

• Doelen en verwachtingen. Wat wilde je bereiken?
• De beslissingen die je hebt genomen tijdens je scriptieproces. Denk aan je methodologie, literatuurkeuze, structuur van de scriptie, enzovoort. Leg uit waarom je bepaalde keuzes hebt gemaakt.
• Reflecteer op je leerproces en wat je hebt geleerd tijdens je scriptieproces. Welke nieuwe inzichten heb je opgedaan? Welke vaardigheden heb je ontwikkeld? Wat ging goed en wat ging minder goed?
• Identificeer je successen en hoogtepunten, evenals de uitdagingen waarmee je werd geconfronteerd. Bespreek hoe je hiermee bent omgegaan.
• Tot slot: Geef aan wat je hebt geleerd en wat je meeneemt in toekomstige projecten, werk of onderzoek. Wat zou je anders doen als je opnieuw keuzes moest maken? Wat houdt je vast?

Tip: Wees kritisch en eerlijk in je reflectie. Bespreek niet alleen de positieve aspecten, maar ook de uitdagingen en gebieden waarop je kunt verbeteren. Een bekende valkuil is dat de reflectie oppervlakkig blijft. Dat komt vaak omdat de persoonlijke kant van degene die reflecteert onvoldoende bij de reflectie betrokken wordt. Reflectie dient juist ook om jezelf de spiegel voor te houden. Wat heb je echt geleerd, wat vond je echt moeilijk en waar wil je echt mee aan de slag. Dat is de essentie van reflecteren. Ga ook niet teveel in op persoonlijke gevoelens en geef anderen ook niet de schuld van zaken die niet goed gingen.

Welke modellen kun je gebruiken bij het schrijven van je reflectie?

Er zijn verschillende modellen die je kunt gebruiken om te reflecteren op je scriptieproces.

Waarom je een model gebruikt? Het geeft structuur voor het schrijven van je reflectie. Het advies is dan ook om alle stappen van het model dat je kiest in de juiste volgorde te doorlopen. Ga dus niet je reflectie inkorten door bepaalde vragen over te slaan. Hier zijn enkele veelgebruikte reflectiemodellen:

• Kolb’s Reflectiecyclus: Dit model omvat vier stappen – Ervaring, Reflectie, Conceptualisatie en Actie. Je begint met het beschrijven van je ervaring, verteld hoe je je voelde en wat je hebt geleerd, identificeert concepten en theorieën die relevant zijn, en bepaalt uiteindelijk welke acties je wilt ondernemen op basis van je reflectie.
• Gibbs’ Reflectiecyclus: Dit is een zesstapsmodel dat begint met het beschrijven van de ervaring, gevolgd door het identificeren van gevoelens en gedachten, een evaluatie van de ervaring, het analyseren van wat er is gebeurd, het trekken van conclusies en ten slotte het identificeren van acties voor de toekomst.
• Borton’s Reflectiecyclus: Dit model heeft drie eenvoudige vragen: “Wat?”, “So What?”, en “Now What?”. Je begint door te beschrijven wat er is gebeurd, vervolgens overweeg je waarom het belangrijk is (de betekenis ervan), en tot slot denk je na over welke stappen je wilt nemen op basis van je reflectie.
• GROW Model: Hoewel oorspronkelijk ontworpen voor coaching, kan het GROW-model ook worden gebruikt voor reflectie. Het staat voor Goal (doel), Reality (realiteit), Options (opties), en Will (wil om actie te ondernemen).
• Reflectiedagboek: Sowieso een aanrader om een dagboek bij te houden en regelmatig te beschrijven waar je gedurende het proces tegenaan liep en ook om je successen op te schrijven. Door een dagboek bij te houden kun je gemakkelijker reflecteren. Vaak weet je aan het einde van je scriptieproces globaal wat je voelde, deed, welke keuzes je maakte waarom etc.

Tip: Als je in je reflectie verwijst naar literatuur of bronnen, moet je correcte citaten en bronvermeldingen gebruiken volgens de stijlgids die je opleiding voorschrijft.

Welk model je kiest, hangt af van je persoonlijke voorkeur en het doel van je reflectie. Het is ook mogelijk om elementen uit verschillende modellen te combineren om een aanpak te creëren die het beste bij jou past. Het belangrijkste is dat reflectie je helpt om diepgaand inzicht te krijgen in je werk en je leerproces.

Zijn er verschillen in het niveau van reflectie bij bachelor en master scripties en wat zijn deze dan?

Zowel bij een bachelor als masterscriptie reflecteer je op kritisch denken, zelfevaluatie en het vermogen om te leren van de ervaring. Wel zijn er vaak kleine verschillen:

Bachelor	Master
Reflecties zijn vaak gericht op persoonlijke groei en ontwikkeling.	Bij een masterscriptie ligt de nadruk vaak meer op academische groei en het verwerven van expertise in een bepaald vakgebied. Focus ligt op het kritisch evalueren van onderzoeks- en schrijfvaardigheden en de mate waarin je bent gegroeid als onderzoeker.
Je reflecteert op bestaande kennis en theorieën m.b.t. een specifiek onderwerp. Reflecteren op hoe de literatuur je scriptie en het proces heeft beïnvloed, is belangrijk.	Het gaat bij een masterscriptie om het vinden van een gap in de literatuur, wat is nog niet onderzocht? Het reflecteren op uniciteit en de waarde van je bijdrage aan het vakgebied is belangrijker.
Nadruk ligt op het begrijpen van methoden en resultaten.	Reflectie op de methodologieën die je hebt gebruikt en op de complexiteit van je onderzoek.

Waarop reflecteer je als je een ontwerpgericht onderzoek doet?

Reflectie voor ontwerpgericht onderzoek legt vaak meer nadruk op de creatieve en praktische aspecten van het ontwerpproces, evenals op de uiteindelijke toepassing van het ontwerp. Het is gericht op het begrijpen van hoe ontwerpbeslissingen zijn genomen en hoe ze hebben bijgedragen aan het eindproduct. Vragen die je jezelf kunt stellen zijn bijvoorbeeld:

• Welke ontwerpkeuzes heb je gemaakt en waarom en hoe hebben deze bijgedragen aan het uiteindelijke ontwerp.
• Ontwerpgericht onderzoek volgt vaak een iteratief proces. Reflectie heeft dan betrekking op de verschillende iteraties van het ontwerp en wat je hebt geleerd in elke fase.
• Bij ontwerpgericht onderzoek is de uiteindelijke toepassing van het ontwerp van groot belang, die moet praktisch toepasbaar zijn en het probleem oplossen van je opdrachtgever. Ook moet de oplossing of ontwerp waarde toevoegen voor de gebruikers. Hier kun je goed op reflecteren.
• Ontwerpgericht onderzoek omvat vaak het maken van prototypes of mock-ups. Reflectie kan zich richten op hoe deze prototypes zijn gebruikt om het ontwerp te testen en te verbeteren.
• Je test vaak je prototype of mock-ups en krijgt feedback. Ook hier kun je op reflecteren. Hoe hebben gebruikers gereageerd op het ontwerp? Welke aanpassingen zijn gemaakt op basis van feedback en waarom?
• Bij ontwerpgericht onderzoek werk je vaak met meerdere disciplines samen. Reflectie kan zich richten op hoe je hebt samengewerkt en of het proces efficiënt was.
• In sommige ontwerpprojecten kunnen ethische en sociale overwegingen een belangrijke rol spelen. Reflectie kan dan betrekking hebben op hoe ethische kwesties zijn aangepakt in het ontwerp en hoe het ontwerp rekening houdt met sociale impact.

Wat als je het lastig vindt om je reflectie goed op papier te krijgen?

Zeker als je veel feedback hebt gehad gedurende het schrijven van je scriptie kan het zijn dat je het lastig vindt om nog objectief te reflecteren op het gehele scriptieproces. Onze scriptiecoaches kunnen je ook helpen bij je reflectie door een aantal kritische vragen te stellen en te sparren over wat je wilde leren, wat je geleerd hebt etc. Dat kan online of op locatie.